Odpowiedzialność przewoźnika drogowego w transporcie międzynarodowym
Przewoźnik drogowy w transporcie międzynarodowym cz. I
Przedmiotem artykułu jest odpowiedzialność podmiotów zawodowo zajmujących się drogowym przewozem towarów oraz osób, które nadzorują prawidłowy przebieg transportu. Prowadzenie działalności polegającej na wykonywaniu przewozu towarów wiąże się z wieloma zagrożeniami
i ryzykiem gospodarczym, których ogólny zarys zostanie przedstawiona w dalszej części wpisu.
Przewoźnik międzynarodowy
Przedsiębiorca, który planuje rozpoczęcie działalności w zakresie transportu drogowego powinien posiadać odpowiednią zdolność finansową, dobrą reputację oraz wymagane prawem zezwolenia. Zasady wykonywania zawodu przewoźnika drogowego na terenie państw Unii zostały określone w rozporządzeniu 1071/2009.(1)
Dokumentem niezbędnym do wykonywania działalności w zakresie drogowego przewozu towarów jest Certyfikat Kompetencji Zawodowych, wydawany po spełnieniu kryteriów przez Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie. Zasady Certyfikacji zostały zdefiniowane w rozporządzeniu Ministra Transportu w sprawie przeprowadzenia procesu certyfikacji kompetencji zawodowych w transporcie drogowym.(2) Kandydat, który przystępuje do egzaminu jest zobowiązany do zapoznania się z zakresem materiału, który obejmuje: prawo cywilne, handlowe, podatkowe i socjalne. Wymagana jest także znajomość zagadnień dotyczących zarządzania przedsiębiorstwem, zasad obliczania wynagrodzenia kierowców, a także bezpieczeństwa na drodze oraz znajomość norm technicznych w zakresie przewozu drogowego osób i rzeczy. Obowiązujący zakres materiału ulega modyfikacjom, zmiany publikowane są na bieżąco na stronie Instytutu Transportu Samochodowego.
Przewoźnik, który zamierza wykonywać przewozy o zasięgu międzynarodowym, zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy transporcie drogowym, powinien posiadać: licencję wspólnotową dotyczącą międzynarodowego zarobkowego przewozu drogowego rzeczy, która wydawana jest od 2013 roku, a także omówione wcześniej zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego. Licencja wspólnotowa (LR1) ma charakter decyzji administracyjnej i uprawnia do wykonywania działalności w zakresie zarobkowego transportu drogowego rzeczy. Wydawana jest na podstawie złożonego przez przewoźnika wniosku, do którego obligatoryjnie dołączany jest wykaz taboru (spis wszystkich aut wchodzących w skład przedsiębiorstwa) oraz dowód uiszczenia opłaty za wydanie licencji. Przedsiębiorca, oprócz złożenia wniosku i posiadania Certyfikatu Kompetencji Zawodowych, musi spełnić dodatkowe kryteria, którymi są: zaświadczenie o niekaralności, potwierdzenie kwalifikacji zatrudnionych kierowców, zasoby finansowe o minimalnej wartości 9.000 tys. euro oraz posiadanie stałej siedziby na terenie jednego z państw członkowskich UE. Za wydanie licencji wspólnotowej odpowiedzialny jest Główny Inspektor Transportu Drogowego (GITD). Uprawnienie wydaje się na okres pięciu lub dziesięciu lat, z możliwością przedłużenia.
Zasady ogólne odpowiedzialności przewoźnika
Dualizm odpowiedzialności przewoźnika wynika z prawa międzynarodowego i prawa krajowego. Przepisy określają sytuacje, za które odpowiada podmiot przewożący towar. Są to przede wszystkim przypadki wynikające z art. 17 Konwencji CMR, zgodnie z którymi, przewoźnik odpowiada za uszkodzenie lub zaginięcie towaru, tylko wtedy, gdy nastąpiło ono między odebraniem towaru od nadawcy, a jego dostarczeniem do odbiorcy. Jeżeli towar zaginął lub został uszkodzony z winy osoby zobowiązanej do nadzoru, niezależnej od przewoźnika, w związku z okolicznościami, których przewoźnik nie mógł przewidzieć, obowiązek udowodnienia swojej niewinności ciąży na przewoźniku. Możliwość zwolnienia od odpowiedzialności następuje w przypadkach określonych w art. 17 ust. 4 Konwencji CMR, które dotyczą m.in. błędów przy załadunku, rozładunku lub rozmieszczenia towaru zgodnego z wolą nadawcy lub odbiorcy, wad towaru wynikających z jego naturalnych właściwości, przewozu zwierząt żywych. Przepisy Konwencji CMR mają zastosowanie do wszystkich umów przewozu o charakterze międzynarodowym, z jednego kraju do drugiego, przykładowo z Niemiec do Hiszpanii. Kwota ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przewoźnika została określona w art. 23 pkt 3 Konwencji CMR, „odszkodowanie nie może przekraczać 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.” Przepis ma zastosowanie, gdy przewoźnik jest zobligowany do zapłaty odszkodowania za zaginięcie towaru. Jednostka rozrachunkowa (SDR Special Drawing Rights) od lat 70. ubiegłego wieku jest określana przy pomocy tzw. koszyka walutowego, który jest zależny od wagi danej waluty w transakcjach finansowych o charakterze międzynarodowym. Kwota wskazana w art. 23 ust. 3 w przypadku sporu, przeliczana jest na walutę krajową zgodnie z jej obecnym kursem. Kwotę maksymalnego odszkodowania, które przewoźnik może zapłacić za utracony towar przelicza się w następujący sposób: 8,33 SDR x 1kg brakującej wagi brutto x 4,61 obecny kurs CHF w przeliczeniu na PLN = 38,40 PLN. W Polsce za określenie wartości kursu walut odpowiedzialny jest Narodowy Bank Polski, który ustala średni kurs walut obcych i SDR w polskich złotych. Nadawca, zgodnie z brzmieniem artykułu 24 Konwencji CMR, może zadeklarować, że wartość przesyłki przekracza granicę podaną w art. 23 ust.3, podaną powyżej wartość, 8,33 jednostki rozrachunkowej. Informacja powinna zostać umieszczona w liście przewozowym lub w innym, kluczowym dokumencie. Powyższy zapis potęguje odpowiedzialność przewoźnika i może mieć istotne znaczenie dla jego zobowiązania odszkodowawczego. Podmiot wykonujący drogowy przewóz towaru, jeśli nie zawarł stosownej klauzuli do umowy ubezpieczeniowej, będzie zobowiązany do wypłaty wyższego odszkodowania, niż ta, którą przewidują przepisy Konwencji CMR i postanowienia zawarte w umowie ubezpieczenia OCPD.(3)
Klauzula zawarta w art. 24 CMR została skonstruowana w celu ochrony interesu nadawcy towaru, by w razie konieczności zwiększyć zakres odpowiedzialności przewoźnika. Towarem, którego wartość może przekraczać tę, która została określona w przepisach konwencji CMR może być np. biżuteria. Mocą art. 26 CMR umożliwiono nadawcy otrzymanie dodatkowego odszkodowania od przewoźnika. Deklaracja specjalnego interesu w dostawie, która dotyczy przede wszystkim przyszłych, utraconych korzyści oraz strat majątkowych wynikających ze zniszczenia towaru lub opóźnienia w dostawie powinna być ustalona w odrębnym dokumencie.
Prawo krajowe przewiduje odpowiedzialność w przypadku utraty lub uszkodzenia przesyłki od momentu jej przyjęcia, do chwili wydania odbiorcy, a także za opóźnienie w dostawie. Główne przesłanki odpowiedzialności przewoźnika to szkoda w postaci utraty lub uszkodzenia towaru oraz przedział czasowy powstania szkody od odebrania przez przewoźnika przesyłki do momentu jej dostarczenia. Zawarta w art. 65 prawa przewozowego odpowiedzialność przewoźnika jest oparta na zasadzie ryzyka. Szczególny nacisk ustawodawca kładzie na domniemanie, że za wszelkie uszkodzenia przesyłki, które powstały od odebrania, aż do dostarczenia ładunku odpowiada przewoźnik. Powyższa reguła znajduje swoje potwierdzenie zarówno we wspomnianym art. 65 PrPrzew, jak również art. 781 §2 KC „jeżeli przewoźnik przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, domniemywa się, że znajdowała się
w należytym stanie”. Wobec powyższego przewoźnik, który zauważył defekty towaru przed załadunkiem, zobowiązany jest do zgłoszenia tego faktu, jeżeli tego nie zrobi, będzie musiał udowodnić, że uszkodzenie nie powstało podczas transportu z jego winy. Wykonujący usługę przewozu ponosi także odpowiedzialność za utratę dokumentów przewozowych. Zgodnie
z brzmieniem art. 39 ust.1 PrPrzew, obowiązkiem nadawcy jest dołączenie wymaganych dokumentów do listu przewozowego. Ze wskazanego artykułu wynika, że przewoźnik posługuje się wyżej wymienionymi dokumentami, gdy jest to wymagane podczas transportu, w przypadku zgubienia, zniszczenia lub wykorzystania w nieodpowiedni sposób ponosi odpowiedzialność względem nadawcy lub odbiorcy ładunku.
Bibliografia:
1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego, uchylające dyrektywę Rady 96/26/WE, z późniejszymi zmianami dokonanymi rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2020/1055 z dnia 15 lipca 2020 r. zmieniające rozporządzenia (WE).
2. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 1 lipca 2013 r. w sprawie przeprowadzenia procesu certyfikacji kompetencji zawodowych w transporcie drogowym oraz zabezpieczenia certyfikatu kompetencji zawodowych (Dz. U. poz. 837).
3. Źródło informacji: https://trans.info/pl/klauzula art 24 cmr w ocp 78622.
