Umowa spedycji i zakres odpowiedzialności spedytora

Umowa spedycji i odpowiedzialność spedytora

Z punktu widzenia umów regulujących drogowy przewóz towarów ważną rolę odgrywa umowa spedycji, która została zdefiniowana w art. 794-840 kodeksu cywilnego. W oparciu o wspomniane przepisy, istotą umowy spedycji jest zobowiązanie, wykonywane za wynagrodzeniem, do wysłania lub odbioru przesyłki lub innych usług związanych z jej przewozem. Umowę spedycji można określić jako umowę o charakterze konsensualnym, odpłatnym, przyczynowym i wzajemnym. Stronami umowy są: zleceniodawca oraz spedytor świadczący usługi spedycyjne. Jako umowa, której przedmiotem jest świadczeni usług, nakłada ona na spedytora obowiązek zdobycia odpowiednich kwalifikacji zawodowych, bowiem w oparciu o charakter umowy jest on traktowany jak przedsiębiorca. (1)

Spedytor to osoba zawodowo zajmująca się szeregiem procesów dotyczących przemieszczania się towaru. Czynności spedytora nie mają jednolitego charakteru, łączy je związana z przewozem funkcja, bowiem usprawniają proces transportu (2) i ułatwiają jego należyte wykonanie. Od zawarcia umowy, przez czynności związane z organizacją przewozu, wyborem odpowiedniego środka transportu, zaplanowaniem trasy, ewentualnej odprawy celnej, aż po rezerwację biletu na przeprawę promową, ubezpieczenie przesyłki i przygotowanie dokumentacji przewozowej. Obowiązkiem spedytora jest sprawowanie nadzoru nad prawidłowym przebiegiem transportu. W tym celu monitoruje on trasę za pomocą systemu GPS i jest w stałym kontakcie z osobą kierującą pojazdem, za pomocą którego wykonywany jest przewóz. Spedytor może zlecić realizację przyjętego zlecenia podwykonawcy lub dalszemu spedytorowi, za którego jest odpowiedzialny, chyba, że wybór zastępcy nie zależał od niego. Z treści umowy spedycji wynika, jak wyżej wskazano, że ma ona charakter odpłatny, więc za wykonaną usługę spedytorowi należy się wynagrodzenie określone w umowie, a niekiedy, w zależności od porozumienia pomiędzy spedytorem, a zlecającym przewóz, również prowizja od wartości zlecenia. Charakter wykonywanej pracy wymaga komunikatywnego posługiwania się językami obcymi oraz znajomości aktualnie obowiązujących przepisów dotyczących prawa transportowego (z uwzględnieniem międzynarodowego charakteru przewozu).

Mówiąc o odpowiedzialności stron zawierających umowę spedycji należy również zwrócić uwagę na zakres kompetencji dającego zlecenie spedycyjne. Należy do nich, jak wskazano w wyroku SN, III CSK 296/08 „podanie spedytorowi wszelkich informacji o przesyłce” (3) oraz dokładne określenie wymagań wobec spedytora nadzorującego transport. Może to być, dla przykładu, obowiązek informowania o szczegółach przewozu, takich jak szczegółowo zaplanowana trasa przewozu, aktualna pozycja auta, przewidywany termin dostarczenia ładunku. Dający zlecenie, oprócz podania niezbędnych informacji o przesyłce, ma również obowiązek wydania rzeczy i zapłaty wynagrodzenia za zrealizowany transport.

Umowa spedycji jest jedną z umów nazwanych, zbliżoną najbardziej do zlecenia. Powyższe wynika wprost z art. 796 kodeksu cywilnego „jeżeli przepisy tytułu niniejszego, albo przepisy szczególne nie stanowią inaczej, do umowy spedycji stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia.” Cytowany przepis o umowie spedycji ma zastosowanie o tyle, o ile kwestie te nie są uregulowane w odrębnych przepisach. Należy zaznaczyć, że obecnie nie ma przepisów, które szczegółowo regulują tę materię.

Osobą odpowiedzialną za nadzór nad procesem przemieszczania się towaru, jak już wyżej wskazano, jest spedytor. Do jego obowiązków należą przede wszystkim: efektywna organizacja przewozu, przygotowanie dokumentów transportowych oraz kontakt z klientem zlecającym transport. Inaczej mówiąc, jest to gwarancja odpowiedzialności za przewożony towar oraz do pewnego stopnia za działania osób wykonujących ten transport. Odpowiedzialność spedytora wynika z przepisów kodeksu cywilnego. Stosownie do treści art. 788 §1 oraz art. 800 KC, z których wynika, że spedytor dokonujący przewozu samodzielnie posiada takie same prawa i obowiązki, jak przewoźnik, a także odpowiada w ten sam sposób. Wyłączenie odpowiedzialności spedytora ma miejsce w sytuacji, gdy przewoźnik dokonujący przewozu za pomocą dalszych przewoźników (podwykonawców) lub dalszych, zastępczych spedytorów nie ponosił winy w ich wyborze. Co do zasady, spedytor odpowie za szkodę spowodowaną z niewykonania lub nienależytego wykonania postanowień zawartych w umowie spedycyjnej, chyba, że dowiedzie, że nie mógł, pomimo postępowania z należytą starannością, zapobiec powstałej szkodzie. Jak słusznie zauważył SN „nie można wymagać od spedytora, aby przy każdej przesyłce przeznaczonej do przewozu sprawdzał, czy profesjonalny przewoźnik zastosował właściwy środek transportu.” (4) Zasady wykonywania zawodu spedytora nie są ściśle uwarunkowane prawnie, jednak istnieją pewne wytyczne, które zostały zawarte w dokumencie o ogólnych warunkach spedycji,(5) opublikowanym przez Polską Izbę Spedycji i Logistyki. Warunki mają zastosowanie w umowach zawieranych pomiędzy spedytorem, zleceniodawcą lub spedytorem zastępczym i zleceniodawcą spedytora głównego, jeżeli chociaż jedna ze stron jest podmiotem zrzeszonym w Polskiej Izbie Spedycji i Logistyki. PISL to działająca od 1993 roku organizacja, będąca narodowym członkiem Międzynarodowej Federacji Zrzeszającej Spedytorów (International Federation of Freight Forwarders Associations) FIATA w Szwajcarii oraz członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Spedycji, Transportu, Logistyki i Służb Celnych (European Association for Forwarding, Transport, Logistics and Customs Services) CLECAT w Brukseli. Dynamiczny rozwój branży logistycznej spowodował zwiększone zapotrzebowanie na specjalistów do spraw transportu. Zawód spedytora to wymagająca i stresująca praca, która obarczona jest wysoką odpowiedzialnością, każdego dnia czekają nowe wyzwania. Dlatego też osoby sprawujące nadzór nad transportem mają możliwość ubezpieczenia się od odpowiedzialności cywilnej. OCS, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej spedytora, może ochronić przed konsekwencjami niewykonania bądź nienależytego wykonania warunków umowy spedycji. Polisa pokrywa szkody za błędy popełnione przez spedytora w związku z wykonywaną przez niego pracą.

Bibliografia:

1. A. Rzetelska, Umowy –– część szczegółowa w: Prawo cywilne i handlowe w zarysie, red. W. Katner, Warszawa 2017, s. 406.
2. M. Wojewoda, Zawarcie umowy spedycji [w:] E. Gniewek, K. Górska, P. Michnikowski (red.), Zaciąganie i wykonywanie zobowiązań. Materiały III Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów, Warszawa 2010 r., s. 427. 64:21876459.
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2009 r., sygnatura III CSK 296/08.
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2004 r., sygnatura II CK 389/02 [w] T. Sadurski, S. Wawruch, Prawo Cywilne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2013 r.
5. Polska Izba Spedycji i Logistyki, Ogólne Polskie Warunki Spedycyjne, Gdynia, 2010 r. 74:11356861.